Polska, która w trakcie transformacji ustrojowej i gospodarczej korzystała ze wsparcia innych państw oraz instytucji i organizacji międzynarodowych, obecnie jest członkiem Unii Europejskiej oraz Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD i sama stała się dawcą pomocy rozwojowej. Głównym instrumentem służącym prowadzeniu współpracy w tym obszarze jest program „polska pomoc”, koordynowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

W 2000 r. państwa członkowskie ONZ, w tym Polska, zadeklarowały wspólne działania zmierzające do zapewnienia realnej poprawy warunków życia ludzi w krajach rozwijających się. Na forum ONZ sformułowano Milenijne Cele Rozwoju, które były zobowiązaniem wspólnoty międzynarodowej do działań na rzecz: poprawy losu ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie i walki z głodem (cel 1, priorytetowy), zapewnienia powszechnego dostępu do edukacji na poziomie podstawowym (cel 2), promowania awansu społecznego kobiet i równości płci (cel 3), ograniczenia umieralności dzieci (cel 4), poprawy opieki zdrowotnej dla matek (cel 5), ograniczenia epidemii HIV/AIDS, malarii i innych chorób (cel 6), zapewnienia zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i ochrony środowiska (cel 7) oraz stworzenia globalnego partnerstwa na rzecz rozwoju (cel 8).

Jeszcze w 2002 r. Polska podpisała Deklarację Millenijną oraz Deklarację Polityczną i Plan Działania, zobowiązując się tym samym do uczestniczenia w przedsięwzięciach społeczności międzynarodowej, zmierzających do rozwiązania globalnych problemów gospodarczych, społecznych i humanitarnych.

W październiku 2003 r. Rada Ministrów RP przyjęła Strategię polskiej współpracy na rzecz rozwoju, która porządkowała system polskiej współpracy rozwojowej w perspektywie zbliżającego się członkostwa w Unii Europejskiej określając podstawowe cele, zasady oraz mechanizmy udzielania pomocy. Zgodnie ze Strategią, celami polskiej współpracy rozwojowej były: wspieranie trwałego wzrostu gospodarczego, przestrzeganie praw człowieka, demokracji, rządów prawa i zasad dobrego rządzenia, promocja globalnego bezpieczeństwa i stabilności, przekazywanie doświadczeń polskiej transformacji ustrojowej, wspieranie rozwoju administracji publicznej i struktur lokalnych, ochrona środowiska naturalnego i zapobieganie problemom ekologicznym oraz udzielanie pomocy humanitarnej i żywnościowej w sytuacjach nadzwyczajnych.

Od czasu wejścia do Unii Europejskiej w 2004 r. Polska wpłaca składki do unijnego budżetu, z którego finansowane są wspólnotowe inicjatywy pomocy rozwojowej, nadzorowane przez Komisję Europejską. Tym samym, od tego roku wyraźnie wzrosły wydatki budżetowe Polski na pomoc rozwojową. Zgodnie z postanowieniami Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, jak również z zapisami umowy między członkami grupy państw AKP a Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, podpisanej w Kotonu w 2000 r., Polska zobowiązała się do udziału w finansowaniu Europejskiego Funduszu Rozwoju (European Development Fund), począwszy od jego 10. edycji, która przypadała na lata 2008-2013.

Kolejnym zobowiązaniem podjętym przez Polskę było podpisanie w marcu 2005 r. Deklaracji Paryskiej nt. efektywności pomocy. W dokumencie podkreśla się konieczność respektowania koncepcji rozwojowych krajów rozwijających się, dostosowania pomocy do ich strategii rozwojowych, harmonizacji procedur dotyczących przekazywanego wsparcia, większego nacisku na rezultaty oraz wzajemną odpowiedzialność donatorów i biorców pomocy za wypracowywane efekty. Natomiast w maju 2005 r., podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych UE (GAERC), Polska przyjęła wraz z pozostałymi partnerami plan dla nowych państw członkowskich UE w sprawie świadczenia pomocy.

W sierpniu 2005 r. w MSZ został utworzony Departament Współpracy Rozwojowej, który jest od tego czasu odpowiedzialny za krajowy system świadczenia pomocy rozwojowej.

W grudniu 2005 r. przyjęto nową strategię polityki rozwojowej UE – Europejski konsensus w sprawie rozwoju (European Consensus on Development). W dokumencie opisano wizję przekazywania pomocy rozwojowej przez państwa UE, a za główne cele pomocy uznano redukcję biedy i realizację pozostałych Milenijnych Celów Rozwoju. Ustalono, że pomoc dla Afryki zostanie zwiększona o połowę, a wszystkie finansowane inicjatywy mają być realizowane z poszanowaniem praw człowieka i zgodnie z regułami dobrego rządzenia.

Momentem kluczowym w budowie polskiego systemu pomocy rozwojowej było uchwalenie Ustawy o współpracy rozwojowej (Dz.U. 2011 nr 234 poz. 1386). Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2012 r., a jej zadaniem było doprecyzowanie najważniejszych pojęć związanych ze współpracą na rzecz rozwoju oraz ustalenie zasad koordynacji tej współpracy. Zgodnie z treścią Ustawy, celem polskiej współpracy rozwojowej jest tworzenie warunków dla zrównoważonego rozwoju krajów partnerskich i ich społeczeństw, w szczególności poprzez promocję i konsolidację demokracji, wsparcie budowy nowoczesnych i sprawnych instytucji państwowych, redukcję ubóstwa, poprawę stanu zdrowia oraz podnoszenie poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ludności.

Współpracę rozwojową koordynuje minister spraw zagranicznych za pośrednictwem krajowego koordynatora współpracy rozwojowej w randze sekretarza lub podsekretarza stanu. Koordynator wspierany jest przez Radę Programową Współpracy Rozwojowej, organ opiniodawczo-doradczy przy ministrze spraw zagranicznych. Do zadań Rady należy w szczególności przedstawianie propozycji dotyczących priorytetów geograficznych i tematycznych współpracy rozwojowej, opiniowanie projektów programu i planu współpracy rozwojowej, opiniowanie rocznych sprawozdań z realizacji przez organy administracji rządowej zadań z zakresu współpracy rozwojowej, opiniowanie projektów dokumentów rządowych związanych ze współpracą rozwojową. Rada składa się z 21 członków. W jej skład wchodzą przedstawiciele resortów, posłowie, senator, przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedstawiciel reprezentatywnych organizacji pracodawców oraz przedstawiciel środowiska naukowego.

Zgodnie z Ustawą, polska współpraca rozwojowa prowadzona jest w oparciu o Wieloletni program współpracy rozwojowej, opracowywany na okres minimum czterech lat. Dokument ten wyznacza cele pomocy, jej priorytety geograficzne i tematyczne. Pierwszy program wieloletni obejmował lata 2012-2015. W oparciu o Wieloletni program współpracy rozwojowej tworzone są także roczne Plany współpracy rozwojowej, określające dystrybucję środków finansowych przeznaczonych na działania pomocowe w poszczególnych latach budżetowych.

22 października 2013 r. Polska została członkiem Komitetu Pomocy Rozwojowej (Development Assistance Committee, DAC) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) – jednej z kluczowych instytucji odpowiedzialnych za kreowanie nowoczesnych standardów współpracy rozwojowej, definiowanie kryteriów decydujących o włączeniu krajów na listę biorców pomocy rozwojowej i ich regularną aktualizację. Członkostwo w działającym nieprzerwanie od 1961 roku Komitecie umożliwia udział w pracach jednego z najbardziej prestiżowych forów współpracy międzynarodowej, zrzeszającego najważniejszych donatorów na świecie. Jest także wyrazem uznania dla spełnienia przez Polskę warunków wielkości udzielanej pomocy rozwojowej.

Polska aktywnie uczestniczyła w wysiłkach społeczności międzynarodowej zmierzających do wypracowania nowego zestawu celów rozwojowych: Celów Zrównoważonego Rozwoju, które zastąpiły Milenijne Cele Rozwoju, nowego modelu finansowania współpracy rozwojowej, których zwieńczeniem była III Międzynarodowa Konferencja ws. Finansowania Rozwoju (13-16 lipca 2015 r., Addis Abeba) oraz Agendy Zrównoważonego Rozwoju do 2030 r., która została oficjalnie przyjęta podczas Szczytu Narodów Zjednoczonych w dniach 25-27 września 2015 r.

Drugi wieloletni program polskiej współpracy rozwojowej – obejmujący lata 2016-2020, zawierający strategię działań na rzecz krajów rozwijających się, został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 6 października 2015 r. Program na lata 2016-2020 został opracowany z uwzględnieniem doświadczeń wynikających z realizacji współpracy rozwojowej w latach 2012-2015 oraz analiz dokumentów strategicznych, potrzeb i kierunków rozwoju krajów partnerskich, a także prac Rady Programowej Współpracy Rozwojowej oraz inicjatyw Unii Europejskiej.